Definities en impact
Seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGOG) kent vele vormen – van seksueel getinte opmerkingen tot ongewenste aanrakingen of geweld. Het gedrag ontstaat vaak in situaties van machtsongelijkheid en wordt beïnvloed door maatschappelijke normen, cultuur en context. SGOG kan grote impact hebben op slachtoffers en op de werkomgeving. Door goed te begrijpen wat SGOG is, en door duidelijk beleid en afspraken, kunnen organisaties bijdragen aan een veilige werkcultuur.
Hier vind je wat SGOG inhoudt, welke vormen er zijn, hoe wet- en regelgeving in elkaar zitten, en waarom context en machtsverhoudingen zo belangrijk zijn. Ook krijg je inzicht in het ‘grijze gebied’ van gedrag dat niet strafbaar is, maar wel schadelijk kan zijn. Deze pagina biedt daarnaast handvatten voor bewustwording, cultuurverandering en de aanpak van grensoverschrijdend gedrag op het werk.
Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag?
Het is belangrijk om te weten wat seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGOG) inhoudt en wat de impact ervan is. Dit helpt om effectieve stappen te zetten.
Individuele en wettelijke grenzen
De individuele grens bepaalt of iemand gedrag als grensoverschrijdend ervaart. Wat voor de een onschuldig lijkt, kan voor de ander intimiderend of ongewenst zijn. Daarom is het belangrijk om altijd te luisteren naar hoe de ander zich erbij voelt. Neem ervaringen van slachtoffers serieus.
Een slachtoffer is bij iemand die seksueel heeft meegemaakt, los van of die persoon een melding doet. Op het moment dat iemand een melding doet, spreken we van een melder.
Naast individuele grenzen zijn er ook wettelijke grenzen. Aanranding en verkrachting zijn strafbaar. Sinds 2024 zijn meer vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld strafbaar gesteld. Deze wetten staan in het Wetboek van Strafrecht. Maar werkgevers moeten volgens de Arbeidsomstandighedenwet ook zorgen voor een sociaal veilige werkomgeving. Deze wet verplicht hen om beleid te voeren dat SGOG voorkomt en aanpakt.
Het grijze gebied en normatieve grenzen
Tussen wettelijke en individuele grenzen ligt een grijs gebied van gedrag dat niet strafbaar is, maar dat mensen wel als grensoverschrijdend kunnen ervaren. Dit vraagt om open gesprekken binnen organisaties om normatieve grenzen vast te stellen en afspraken te maken over gewenst gedrag. Dit kan bijvoorbeeld via een gedragscode. Dat is een document waarin je aangeeft welk gedrag binnen de organisatie gewenst is, wat gezien wordt als grensoverschrijdend, en wat er gebeurt als iemand toch grensoverschrijdend gedrag vertoont.
Brede term
Seksueel grensoverschrijdend gedrag is een brede term die ook verschillende vormen van seksuele intimidatie en seksueel geweld omvat. Door deze term te gebruiken, sluit de tool aan bij hoe we dit onderwerp in de samenleving bespreken. In de tool verwijst ‘seksueel grensoverschrijdend gedrag’ daarom altijd naar seksuele intimidatie én seksueel geweld.
Seksisme, discrimineren op basis van sekse, speelt een belangrijke rol bij SGOG. Het kan eraan bijdragen, bijvoorbeeld door vrouwen te reduceren tot seksuele objecten of anders te behandelen op de werkvloer.
Door te weten wat SGOG inhoudt, kunnen organisaties het makkelijker herkennen, voorkomen en aanpakken binnen hun eigen werkomgeving.
Vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag
Seksueel grensoverschrijdend gedrag kent drie vormen:
- Non-verbaal gedrag: bijvoorbeeld staren, seksueel getinte gebaren of het tonen van expliciete afbeeldingen.
- Verbaal gedrag: zoals seksueel getinte opmerkingen, ongepaste vragen of aanhoudende avances.
- Fysiek gedrag: van ongewenste aanrakingen tot ernstige vormen van seksueel geweld.
Deze gedragingen kunnen elkaar versterken en uitgroeien tot ernstigere vormen van grensoverschrijdingen. Als anderen deze gedragingen wegwuiven of als onschuldig zien, voelen slachtoffers van SGOG zich mogelijk niet gesteund en durven ze misschien geen melding te maken. Dit kan een cultuur in stand houden waarin grensoverschrijdend gedrag als normaal wordt gezien. Daarom is het belangrijk dat collega’s en leidinggevenden alert zijn en direct en actief ingrijpen.
Lees hier meer over in de volledige handreiking.
Lees verderDe context van SGOG
De context is belangrijk bij het herkennen van seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGOG). Wie zegt iets, tegen wie en waar gebeurt het? Een seksistische opmerking van een leidinggevende in een teamoverleg kan een grotere impact hebben dan dezelfde opmerking in een privégesprek tussen collega’s. De leidinggevende is bepalend voor de werksfeer en veiligheid en heeft een belangrijke voorbeeldfunctie.
Context binnen de organisatie
De context van het gedrag kan van groot belang zijn bij de beoordeling van het gedrag. Was er toestemming voor bepaald gedrag en was er sprake van een machtsverschil of een afhankelijkheidsrelatie? Denk bijvoorbeeld aan een coach, arts of hoogleraar die heel bepalend kan zijn voor iemands carrière. Ook de timing en andere omstandigheden kunnen een rol spelen. Dit zijn zaken die bijvoorbeeld belangrijk kunnen zijn bij de opvolging van een melding.
Patronen in samenleving
SGOG heeft te maken met bredere patronen in de samenleving. Ongelijke rolverdelingen, traditionele verwachtingen en machtsverschillen kunnen de kans op grensoverschrijdend gedrag vergroten. Ook prestatiedruk, afhankelijkheid van leidinggevenden en de werkcultuur spelen mee. Daarom is het belangrijk om niet alleen naar het gedrag van individuen te kijken, maar ook naar de organisatie en de samenleving als geheel.
Lees hier meer over in de volledige handreiking.
Lees verderDe impact van SGOG
Seksueel grensoverschrijdend gedrag kan verschillende negatieve gevolgen hebben. Slachtoffers ervaren mogelijk langdurig psychische, sociale, relationele en/of lichamelijke klachten. Zij kunnen minder zelfvertrouwen krijgen, zich minder vrij voelen en minder plezier in hun werk hebben. Als mensen het probleem niet erkennen of kleiner maken dan het is, kan dat het leed erger maken en het herstel langer duren. Naast de ingrijpende gevolgen voor het slachtoffer, kan SGOG op de werkvloer leiden tot langdurige uitval, vertrek van medewerkers, reputatieschade en financiële kosten.
Aandacht voor sociale veiligheid binnen organisaties zorgt voor meer vertrouwen, loyaliteit en betrokkenheid op de werkvloer. Dit draagt bij aan een positieve werkcultuur en betere prestaties, en helpt bij het aantrekken en behouden van talent. Ook daarom is het belangrijk om een duidelijk plan te hebben om SGOG te voorkomen en aan te pakken.
Lees hier meer over in de volledige handreiking.
Lees verderAndere vormen van grensoverschrijdend gedrag
Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer is breder dan alleen seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGOG). Het omvat ook discriminatie, agressie en geweld, en pesten. De gedragingen kunnen elkaar overlappen en bijdragen aan een onveilige werkomgeving. Zo lopen mensen die vaker te maken krijgen met discriminatie, zoals vrouwen, lhbtiqa+-personen en mensen van kleur, een groter risico op SGOG.
Andere vormen van grensoverschrijdend gedrag zijn:
- Discriminatie – Het gaat om ongelijkwaardige behandeling op basis van kenmerken zoals geslacht, afkomst of seksuele gerichtheid. Discriminatie is wettelijk verboden.
- Agressie en geweld – Dit kan zowel verbaal, fysiek als psychisch zijn. Denk aan bedreiging, belediging en fysiek geweld.
- Pesten – Dit is een structurele vorm van intimidatie, waarbij iemand herhaaldelijk wordt vernederd of buitengesloten.
Specifieke aandacht voor SGOG is noodzakelijk. Slachtoffers kunnen hier namelijk zowel fysiek, mentaal als sociaal last van krijgen. Die gevolgen zijn vaak ernstiger en duren langer dan bij andere vormen van grensoverschrijdend gedrag.
Er zijn veel misvattingen over SGOG. Zo denken sommige mensen dat het pas echt grensoverschrijdend is als er fysiek geweld bij komt kijken. Hierdoor worden subtielere vormen soms niet serieus genomen. Zoals seksistische grappen of ongewenste aanrakingen. Dit kan slachtoffers onzeker maken en ervoor zorgen dat zij geen melding durven te doen. Daarom is het belangrijk om het bewustzijn over dit onderwerp vergroten, ook binnen organisaties. En zo een veilige omgeving te creëren waarin werknemers zich gesteund voelen om hun ervaringen te delen en SGOG te melden.